Pastel de Nata, een hemelse hap

We moeten nog enkele minuten geduld hebben, zegt ze, want haar eerste lading is al uitverkocht en de tweede zit nog in de oven. Met een handgebaar wijst ze als alternatief de tientallen andere zoetigheden in haar toog aan, terwijl het espresso-apparaat alvast gorgelend onze twee bica’s aankondigt. We laten ons echter niet van de wijs brengen door de bolo de Berlins en tartes de amêndoa die ons aanlokkelijk aanstaren, en blijven bij onze eerste keus. We wachten wel, antwoorden we. We zullen ondertussen wel even van onze koffie sippen en genieten van het Portugese geklets waarmee de andere ontbijtende klanten de kleine zaal van Pastelaria Marquel vullen. Wanneer de deur naar de bakkerij opengaat, en de zoete geur van kaneel komt aanwaaien prijzen we ons geduld. Als we vervolgens een hap nemen van het nog warme gebak, wordt het nog maar eens bevestigd: van de tientallen heerlijke traditionele gebakjes en taartjes die je in Portugal kan proeven, spant de pastel de nata absoluut de kroon.

De pastel vind je in Portugal overal. Geen enkel zichzelf respecterende pastelaria heeft het roomtaartje niet op de kaart staan. Is bacalhau het nationale hoofdgerecht, dan is de pastel het uithangbord van Portugals zoetere keuken. Een goede pastel de nata is een kommetje van knapperig bladerdeeg, gevuld met een smeuïge mengeling van ei en room, lauw geserveerd met kaneel en bloemsuiker. Het wordt niet zozeer als dessert geserveerd, maar als snack, zoals wij een wafel of pannenkoek zouden eten. Vaak bestellen Portugezen er een stevige koffie bij, om gebak en drank vervolgens rechtopstaand aan de toog te consumeren. De pastelarias waar de pastéis de nata worden geserveerd vervullen dan ook vaak de rol van ontmoetingsplaats. Bij een snelle hap en koffie wordt er even over koetjes en kalfjes (of, omdat het nu eenmaal Portugal is, over voetbal en het weer) gekeuveld.

Zoals de meeste Portugese gebakjes vindt de pastel de nata zijn oorsprong in het kloosterleven. Monniken en kloosterzusters gebruikten eiwit voor het  stijven van hun pijen en kappen, en recupereerden het eigeel in allerlei desserts (dat is meteen ook de reden waarom werkelijk élk Portugees dessert copieuze hoeveelheden eigeel gebruikt). De pastel werd bedacht door de broeders in het Jerónimos-klooster van Belém nabij Lissabon. Toen in de 19e Eeuw de kloosterorders begonnen uit te dunnen, en nadat na de Liberale Revolutie van 1820 het voortbestaan van vele kloosters bedreigd werd, begonnen de monniken van Belém met het oog op een extra inkomen hun taartjes in een nabijgelegen suikerraffinaderij te verkopen. In 1834 moest het klooster alsnog sluiten, en werd het recept aan de raffinaderij verkocht, waarop de eigenaars in 1837 de Fábrica dos Pastéis de Belém oprichten Tot vandaag staat deze pastelaria nog steeds naast het indrukwekkende klooster, en worden er door de erfgenamen van de oorspronkelijke eigenaar pastéis geserveerd naar het originele recept. De eigenaars noemen hun gebakje er bewust niet pastel de nata, maar pastel de Belém om zich van de concurrentie te onderscheiden. Ze dingen zelfs niet mee naar de jaarlijkse prijs ‘beste pastel van het land’ omdat ze vinden in een eigen categorie te spelen. Wie een hap neemt van hun gebakje kan ze daarin moeilijk ongelijk geven.

Busladingen vol toeristen combineren dan ook hun bezoek aan het klooster met een verplichte proeverij, waardoor de wachtrijen in de Fábrica behoorlijk kunnen oplopen. Op de drukste momenten moet er zelfs een nummertje worden getrokken. We gaan niet beweren dat de uiteindelijke hap de moeite van het wachten niet waard is, maar weet dat er ook elders heerlijke pastéis te vinden zijn. In Lissabon ontdekten wij op aanraden van een inwoner bijvoorbeeld Manteigaria, een kleine pastelaria die de hele dag door louter pastéis de nata serveert, en die qua smaak mogen wedijveren met de originelen in Belém. Het kleine, moderne winkeltje bevindt zich bovendien vlak aan het Largo de Camões en de nabijgelegen grote winkelstraten, waardoor Manteigaria de perfecte tussenstop is om tijdens het shoppen en flaneren even tot rust te komen. In São Martinho de Porto serveert Pastelaria Marquel, nabij de overdekte markt, dan weer heerlijke exemplaren. Ondertussen is de pastel zelfs aan een wereldwijde verovertocht bezig. In Antwerpen vind je ze bv. in Nata Lisboa, het eerste Belgische filiaal van een wereldwijde keten, terwijl je in Gent terecht kunt in Beluso, een klein eethuisje van een ingeweken Portugees. Al smaakt een pastel de nata uiteraard altijd beter tussen de Portugezen onder de warme Portugese zon.

Heb je zin om zelf pastéis de nata te proeven in São Martinho Do Porto? Verblijf in ons appartement en boek je vakantie nu hier!